آناتومی دندان (عصب، ریشه)، انواع، تعداد، شکل دندان

اکثر ما مراقبت لازم را از دندان‌هایمان به عمل نمی‌آوریم و تنها زمانی به فکر آنها می‌افتیم که دچار دندان درد شویم. اما دندان‌ها را نباید دست کم بگیریم، بدون دندان جویدن و هضم غذا دشوار می‌شود، گفتار نارسا و نامفهوم می‌گردد و سلامت عمومی بدن به خطر می‌افتد. مسواک زدن نخستین گام برای داشتن دندان‌هایی سالم است. در ادامه با آناتومی دندان ها آشنا می شویم.

بخش‌های دندان

هر دندان از دو بخش اصلی تاج و ریشه تشکیل شده است. تاج و ریشه در محل گردن دندان به هم می‌رسند که معمولاً دقیقاً زیر خط لثه است.

تاج

بخش قابل مشاهده دندان در دهان را تاج گویند که از مینا، عاج و پالپ (مغز دندان) تشکیل می‌شود. ظاهر دندان به شکل و اندازه آن بستگی دارد.

• دندان‌های ثنایای پیشین لبه صاف مانند قلم‌تراش دارند.
• دندان‌های نیش، قرار گرفته بین ثنایا و آسیاب اول نوک تیز دارند.
• دندان‌های آسیاب و آسیاب کوچک بزرگترند و کاسپ دارند.
• کاسپ بخش برآمده نوک تیز یا مخروطی شکلی است که روی سطح جونده دندان قرار دارد.
• وجود کاسپ‌های بزرگ روی دندان‌های آسیاب و آسیاب کوچک تفاوت اصلی بین این دندان‌ها و دندان‌های جلویی است.
• دندان‌های آسیاب کوچک دو کاسپ دارند.
• دندان‌های عقب چهار کاسپ یا بیشتر دارند.
• چهار دندان ثنایای دائمی فک پایین با سه کاسپ دندانه‌ای شکل می‌روید که به مرور در اثر استفاده کردن ساییده می‌شود و لبه دندان صاف می‌شود.
• چهار دندان ثنایای دائمی فک بالا با سه کاسپ دندانه‌ای شکل می‌روید که نسبت به کاسپ‌های روی دندان‌های ثنایای فک پایین وضوح کمتری دارد. این کاسپ‌ها نیز معمولاً به تدریج ساییده می‌شود و لبه دندان صاف می‌شود.

مینا

• مینا پوشش سخت سفید رنگی است که روی تاج دندان را می‌پوشاند.
• مینا روی کاسپ‌ها، فرورفتگی‌ها و برجستگی‌های (پیت اند فیشور) دندان‌های آسیاب و آسیاب کوچک را به خوبی می‌پوشاند.
• مینا سخت‌ترین ماده موجود در بدن است و عصب در آن وجود ندارد.
• پریدگی یا آسیب‌دیدگی مینا دردناک نیست.
• خون‌رسانی نیز در مینای دندان انجام نمی‌شود، به همین دلیل دندان لب‌پر شده به همان شکل باقی می‌ماند و خود به خود ترمیم نمی‌شود.
• مینا برخلاف استخوان و عاج نمی‌تواند خود را التیام دهد.

عاج

• عاج ماده سخت کرم‌رنگی است که بخش اعظم دندان را تشکیل می‌دهد.
• عاج در قسمت تاج با مینا و در قسمت ریشه با سمنتوم پوشیده می‌شود.
• عاج عصب‌ها و رگ‌های خونی (پالپ) تاج و ریشه را دربرمی‌گیرد و از آنها محافظت می‌کند.
• عاج زنده است و امکان شکل‌گیری عاج بیشتر وجود دارد. عاج با توجه به زنده بودن می‌تواند درد را ثبت کند.
  • گاهی لایه محافظ عاج ثانویه روی مغز دندان کشیده می‌شود.
  • این لایه در واکنش به پوسیدگی، ساییدگی، خوردگی، فرسایش یا شکستگی دندان هنگامی تشکیل می‌شود که عاج بدون محافظ شده باشد.
  • در این شرایط دندان نسبت به تغییرات دما حساس می‌شود و درد می‌گیرد.

پالپ

به عصب‌ها و رگ‌های خونی دندان پالپ یا مغز دندان گفته می‌شود.

• پالپ کانال‌های ریشه و اتاق پالپ تاج را دربرمی‌گیرد.
• چنانچه پالپ در معرض عفونت ناشی از پوسیدگی یا آسیب‌دیدگی قرار بگیرد، از بین می‌رود و درد شدید بروز می‌یابد. ممکن است آبسه روی ریشه ایجاد شود.
• در صورت موفقیت‌آمیز نبودن عصب‌کشی چاره‌ای جز کشیدن دندان باقی نمی‌ماند.

ریشه‌ها

ریشه‌ها در حفره دندانی واقع در استخوان فک قرار دارند.

• دندان‌های ثنایای پیشین و نیش تک‌ریشه‌ای هستند.
• دندان‌های آسیاب کوچک یک یا دو ریشه دارند.
• دندان‌های آسیاب دو یا سه ریشه دارند.
• هر ریشه یک کانال ریشه دارد که عصب‌ها و رگ‌های خونی از آن رد می‌شوند.
• ریشه‌ها با سمنتوم پوشیده و با رباط پریودنتال در جای خود نگه داشته می‌شوند.

سمنتوم

• به پوشش آهکی نازک روی ریشه‌ها سمنتوم گفته می‌شود.
• سمنتوم و مینا در محل گردن دندان به هم می‌رسند.
• عصبی در سمنتوم وجود ندارد.
• سمنتوم روی عاج ریشه‌ها را می‌پوشاند.
• سمنتوم به رباط پریودنتال متصل می‌شود.

رباط یا غشاء پریودنتال

رباط پریودنتال ریشه‌ها را به استخوان لثوی فک متصل می‌کند.

• هم عصب و هم رگ‌های خونی در رباط وجود دارد.
• رباط محافظی ارتجاعی بین دندان و استخوان است. رباط حرکت مختصر دندان را ممکن می‌سازد.
• دندان منعطف است و به صورت کاملاً ثابت به استخوان جوش نخورده است.

رشد و رویش دندان

هر انسانی دارای دو گروه دندان شیری و دائمی است که در مراحل مختلف رشد می‌کند. اگر چه زمانبندی دندان در آوردن و افتادن آنها متفاوت است، اما ترتیب رشد دندان‌های هر یک از این دو گروه مشابه است.

انواع دندان و عملکرد آنها

دندان‌ها با جویدن غذا هضم آن را آسان‌تر می‌سازند. شکل انواع دندان با هم متفاوت است و هر یک وظیفه خاصی را بر عهده دارد. انواع دندان را در ادامه معرفی می‌کنیم:

دندان‌های ثنایا

دندان‌های ثنایا به هشت دندانی گفته می‌شود که در جلو و وسط دهان قرار دارد، چهار دندان ثنایا در فک بالا و چهار عدد در فک پایین قرار دارد. ما با این دندان‌ها غذا را گاز می‌زنیم. دندان‌های ثنایا اولین دندان‌هایی هستند که حدود 6 ماهگی در مجموعه دندان‌های شیری و بین 6 تا 8 سالگی در مجموعه دندان‌های دائمی درمی‌آیند.

دندان‌های نیش

چهار دندان نیش دندان‌هایی هستند که بعد از دندان‌های ثنایا درمی‌آیند. این دندان‌های تیزترین دندان‌ها هستند که برای تکه تکه کردن غذا آنها را به کار می‌بریم. نیش‌های شیری معمولاً در بازه سنی 16 تا 20 ماهگی و به ترتیب ابتدا در فک بالا و بعد در فک پایین جوانه می‌زند. اما این ترتیب در دندان‌های دائمی برعکس است. نیش‌های فک پایین حدود 9 سالگی و فک بالا بین 11 تا 12 سالگی درمی‌آید.

آسیاب کوچک

با دندان‌های آسیاب کوچک غذا را می‌جویم و له می‌کنیم. چهار دندان آسیاب کوچک در هر طرف دهان، دو تا در بالا و دو تا در پایین وجود دارد. نخستین دندان‌های آسیاب کوچک حدود ده سالگی و دومی یک سال بعد در دهان ظاهر می‌شود.

آسیاب

با دندان‌های آسیاب نیز غذا را می‌جویم و می‌ساییم. این دندان‌ها که بین 12 تا 15 ماهگی درمی‌آید گاهی دندان‌های آسیاب شیری نیز نامیده می‌شود که با دندان‌های آسیاب کوچک دائمی اول و دوم (چهار عدد در فک بالا و چهار عدد در فک پایین) جایگزین می‌شود. دندان‌های آسیاب دائمی جایگزین نمی‌شود و پشت دندان‌های شیری درمی‌آید. نخستین دندان آسیاب حدود سن 6 سالگی، پیش از افتادن دندان‌های آسیاب شیری و دومی بین سن 11 تا 13 سالگی درمی‌آید.

آسیاب سوم

نام متداول‌تر دندان‌های آسیاب سوم دندان عقل است. دندان‌های عقل پس از رویش تمام دندان‌ها درمی‌آیند. رویش دندان‌های عقل معمولاً قبل از 18 تا 20 سالگی اتفاق نمی‌افتد و برخی افراد هیچ‌گاه صاحب دندان عقل نمی‌شوند. چنانچه دندان عقل باعث به‌هم‌فشردگی بقیه دندان‌ها شود، باید کشیده شود.

برچسب: مشکلات دندان، بهداشت دهان و دندان